Psikoloji ve İnternet
1) Domhardt et al., 2021 — Mediators and mechanisms of change in internet- and mobile-based interventions (IMIs) for depression
Özet: İnternet ve mobil temelli müdahalelerin (IMI) depresyonda etki mekanizmalarını araştıran ilk sistematik derlemelerden biri.
Yöntem: PROSPERO kayıtlı sistematik tarama; IMI çalışmaları içinden aracı (mediator) analizleri yapan denemeler seçildi; çeşitli psikoterapötik teorilere göre sınıflandırma yapıldı.
Bulgular: IMI’lerin depresyon semptomlarını azalttığı iyi kanıtlanmış; ancak etkiyi açıklayan mekanizmalar (ör. davranış değişikliği, bilişsel yeniden yapılandırma) hakkında kanıt sınırlı ve heterojendir. Bazı çalışmalarda terapiyle ilişkili beceri kazanımı aracı olarak gözüküyor.
Sınırlılıklar: Araştırmalar çoğunlukla farklı ölçümler ve kısa takiplerle; aracı analiz çoğunlukla sekonder/öngörümsel olduğu için nedensellik zor.
—
2) Kählke et al., 2022 — Economic evaluations for internet interventions (systematic review)
Özet: Internet ve mobil tabanlı psikiyatrik müdahalelerin maliyet-etkinliğini inceleyen sistematik derleme.
Yöntem: Randomize kontrollü denemelere dayalı ekonomik değerlendirmeleri taradı (2021’e kadar).
Bulgular: Bazı IMI’ler kısa vadede maliyet-etkin görünse de kanıt heterojen; hangi hasta grupları ve hangi hizmet modellerinin en uygun olduğu belirsiz.
Sınırlılıklar: Ekonomik modellerin ve bakım bağlamının çeşitliliği, farklı sağlık sistemleri arasında genelleştirmeyi güçleştiriyor; çoğu çalışma kısa dönem maliyet/fayda odaklı.
—
3) Wang et al., 2023 — Meta-analiz: internet-based self-help interventions for adolescents & college students
Özet: Ergen ve genç erişkinlerde internet tabanlı öz-yardım müdahalelerinin ruh sağlığı üzerine etkisini meta-analiz etti.
Yöntem: RCT’leri dahil eden meta-analiz; semptom skorları üzerinden etki büyüklükleri hesaplandı.
Bulgular: Küçük-orta düzeyde semptom azaltımı (özellikle anksiyete/depresyon) görüldü; erişim ve ölçeklenebilirlik avantajı vurgulandı.
Sınırlılıklar: İşlevsel sonuçlar (okul/iş performansı), uzun dönem takip ve gerçek dünya uygulanabilirliği az raporlandı; örneklem çeşitliliği sınırlı.
—
4) Ahmed et al., 2024 — Social media use, mental health and sleep: A systematic review
Özet: Sosyal medya kullanımının ruh sağlığı ve uyku üzerindeki ilişkisini inceleyen sistematik çalışma.
Yöntem: Gözlemsel ve deneysel çalışmaları taradı; sosyal medya kullanım miktarı/problemli kullanım ile uyku ve psikopatoloji arasındaki ilişki değerlendirildi.
Bulgular: Problemli/yoğun sosyal medya kullanımının kötü uyku, artmış depresif/anksiyete semptomları ile ilişkili olduğu gösterildi; uyku bozuklukları bir kısım etkide ara değişken (mediator) olabilir.
Sınırlılıklar: Çoğu çalışma kesitsel — yön ilişkisi (neden/sonuç) belirsiz; sosyal medya türü/etkileşim niteliği (aktif vs pasif kullanım) genellikle ayrıştırılmamış.
—
5) Cabezas-Klinger et al., 2025 — Associations Between Social Media Use and Mental Disorders in Adolescents and Young Adults: systematic review & meta-analysis (2020–2024 evidence)
Özet: 2020–2024 dönemine odaklı SNS kullanımı ile ruhsal bozukluklar arasındaki ilişkileri meta-analiz etti.
Yöntem: Web of Science gibi veri tabanlarından 2020–2024 çalışmalarını toplayıp meta-analiz yaptı; ergen/ genç erişkin popülasyonları ağırlıklı.
Bulgular: Genel olarak sosyal medya kullanım yoğunluğu ile depresyon ve anksiyete arasında pozitif ilişki bulundu; etki büyüklükleri küçük-orta. Etkileşim tipi (karşılaştırma, siber zorbalık) riski yükseltir.
Sınırlılıklar: Yüksek heterojenlik; yayın yanlılığı; ölçüm farklılıkları (kullanım süresi vs problematik kullanım vs etkileşim kalitesi).
—
6) Han et al., 2025 — Umbrella review: Factors associated with digital addiction
Özet: Dijital/ internet bağımlılığıyla ilişkili faktörleri derleyen umbrella review.
Yöntem: Sistematik incelemeler/ meta-analizleri toplayıp ortak faktörleri sentezledi; AMSTAR2/GRADE kalitesi değerlendirildi.
Bulgular: 29 anlamlı risk faktörü tanımlandı (kişilik özellikleri, sosyal/çevresel faktörler, psikopatoloji komorbiditeleri). Bazı faktörler (ör. ergenlik, düşük sosyal destek) tutarlı risk oluşturuyor.
Sınırlılıklar: İncelemelerin metodolojik kalitesi değişken; kavramsal tanımlar (ne dijital bağımlılığıdır?) çalışma-çalışma farklı.
—
7) Borges do Nascimento et al., 2025 — Overview of reviews on telemedicine and telehealth in mental health
Özet: Telemedicine / telehealth üzerine yapılan sistematik/scoping review’ların bir derlemesi; psikiyatri/psikoloji uygulamalarını kapsıyor.
Yöntem: “Review of reviews” (overview) yaklaşımı; güvenlik, etkinlik, uygulama alanları değerlendirildi.
Bulgular: Telepsikiyatri/telepsikoloji genel olarak etkin ve uygulanabilir bulunuyor; özellikle erişim artırma ve sürdürme avantajı var. Ancak heterojenlik çok.
Sınırlılıklar: Çalışmaların kalite skoru değişken; etki ölçütleri (hasta memnuniyeti, semptom azalması, işlev) farklı çalışmalarda farklı şekilde raporlanmış.
—
8) Nagata et al., 2025 — Social Media Use and Depressive Symptoms During Early Adolescence (JAMA Network Open)
Özet: Erken ergenlikte sosyal medya kullanım süresi ile depresif semptomların zaman içindeki ilişkisini inceleyen büyük kohort çalışması (sistematik bir derleme değil ama son 5 yılın önemli ampirik kanıtı).
Yöntem: Uzunlamasına kohort; kullanım süresi ölçümleri ve depresyon semptom skorları takip edildi.
Bulgular: Erken ergenlikte daha fazla sosyal medya kullanımı zamanla artan depresif semptomlarla ilişkilendirildi.
Sınırlılıklar: Gözlemsel — potansiyel karıştırıcılar; ölçüm hata/öz-rapor; platformların farklı etkileri ayrıştırılamadı.
—
Kısa özet (tematik çıkarımlar)
1. İnternet tabanlı psikolojik müdahaleler (IMI): RCT temelli meta-analizler küçük-orta etki büyüklükleriyle depresyon/anksiyete semptomlarını azaltıyor; ölçeklenebilirlik ve erişim avantajı güçlü. Ancak etki mekanizmaları (mediators) net değil ve uzun dönem etkinlik/uygulama verileri sınırlı.
2. Sosyal medya & ruh sağlığı: Yoğun veya problemli sosyal medya kullanımı ile depresyon, anksiyete, uyku bozuklukları arasında tutarlı (küçük-orta) ilişkiler var; yön (kullanım → semptom mu yoksa semptomlar → kullanım mı) çoğu çalışma için net değil. Uyku bozuklukları hem sonuç hem de ara mekanizma (mediator) olarak görülüyor.
3. Dijital/internet bağımlılığı: Risk faktörleri (ergenlik, düşük sosyal destek, komorbid psikopatoloji vb.) tutarlı; bağımlılık ile ruhsal semptomlar (depresyon, anksiyete, uyku sorunları) arasında pozitif ilişki raporlanıyor. Ancak kavramsal karışıklık ve ölçüm farklılıkları (problemli kullanım vs bağımlılık tanımı) çalışmaları zorlaştırıyor.
4. Telepsikoloji / telepsikiyatri: Genel olarak etkin ve uygulanabilir; erişim, süreklilik ve maliyet avantajları olabilir, fakat kalite heterojenliği ve veri eksiklikleri (uzun dönem, güvenlik, özel popülasyonlarda etkinlik) mevcut. Ekonomik değerlendirmenin sonuçları karışık.
—
Araştırma sorusuna cevap (sentez)
Eğer araştırma sorunuz şuysa: “İnternetin psikoloji üzerindeki etkileri ve internet tabanlı psikolojik uygulamaların etkinliği son 5 yılda ne gösteriyor?” — kısa cevap:
İnternet hem risk hem de koruyucu/tedavi edici bir araç olarak işlev görüyor. Sosyal medya ve yoğun/ problemli internet kullanımı ergenlerde ve genç yetişkinlerde artmış depresyon, anksiyete ve uyku bozukluklarıyla ilişkilendiriliyor; yön ilişkisi kesin değil ama uzunlamasına çalışmalar (ör. Nagata 2025) kullanımın zamanla semptom artışı ile ilişkilendiğini gösteriyor.
Öte yandan, internet-tabanlı müdahaleler (IMI/online terapi) ruh sağlığı semptomlarını (özellikle depresyon/anksiyete) azaltabiliyor; maliyet-etkenlik potansiyeli var ama hangi modellerin en iyi olduğu bağlama bağlı. Etkinliğin neden kaynaklandığını açıklayan mekanizmalar (mediators) üzerine kanıt hala sınırlı.
Dijital bağımlılık kavramsal ve ölçümsel sorunlar nedeniyle farklı çalışmalarda farklı şekilde raporlanmış olsa da, güçlü bir risk faktörü kümesi ve olumsuz psikolojik sonuçlarla ilişkisi mevcut.
Sonuç: İnternet psikolojik sağlık üzerinde çift yönlü bir etkiye sahip — zarar verici kullanım biçimleri (aşırı süre, problematik etkileşimler, siber zorbalık, negatif sosyal karşılaştırma) risk artırırken; iyi tasarlanmış, kanıta dayalı internet müdahaleleri koruyucu/tedavi edici fayda sağlayabiliyor. Araştırmanın genel eğilimi: etki var ama heterojen; daha iyi tanımlanmış ölçümler, uzun dönem verileri ve nedensellik-odaklı çalışmalar gerekiyor.
—
Ana metodolojik boşluklar ve geleceğe yönelik öneriler
1. Standartlaştırılmış ölçümler: “Problemli kullanım”, “internet bağımlılığı”, “sosyal medya maruziyeti” gibi kavramlar için ortak, geçerli ölçütlere ihtiyaç var. (Han et al., 2025).
2. Uzunlamasına ve müdahaleli çalışmalar: Kesitsel çalışmalar çok; yön-nedensellik ve uzun dönem etkiler için daha fazla prospektif ve RCT-tabanlı çalışma gerekli. (Ahmed 2024, Nagata 2025).
3. Mekanizma araştırmaları: IMI’lerin etkisini açıklayan mediator çalışmalarına (bilişsel/ Davranışsal/ sosyal mekanizmalar) daha fazla ihtiyaç var. (Domhardt 2021).
4. Adolesan odaklı politika ve platform düzeyinde müdahaleler: Sosyal medya şirketleri, algoritmalar ve platform tasarımının etkisi araştırılmalı; politika düzenlemeleri ile etkinlik izlenmeli. (Cabezas-Klinger 2025; haber ve politika tartışmaları da mevcut).
—
Hızlı pratik çıkarımlar (araştırmacılar / politika yapıcılar / uygulayıcılar için)
Klinik uygulamada internet temelli müdahaleler gerekli ve faydalı; ancak uygulama sırasında iyi takip, gizlilik/safeguard ve uygun hasta-seçimi şart.
Ergenlerde sosyal medya kullanımını izlemede uyku ve problem odaklı kullanım türleri (pasif karşılaştırma, zorbalık) öncelikli hedefler olmalı.
Politikalar, platform tasarımı ve ebeveyn/okul eğitimini birleştirerek zararlı etkileri azaltma yönünde çalışmalı.
—
Kaynaklar (seçili, doğrudan taramalarda kullandığım çalışmalar)
Domhardt, M. et al., 2021. Mediators and mechanisms of change in internet- and mobile-based interventions for depression.
Kählke, F. et al., 2022. Systematic review of economic evaluations for internet interventions.
Wang, Q. et al., 2023. Meta-analysis: Internet-based self-help interventions for adolescents/college students.
Ahmed, O. et al., 2024. Social media use, mental health and sleep: systematic review.
Cabezas-Klinger, H. et al., 2025. Associations Between Social Media Use and Mental Disorders (2020–2024 meta-analysis).
Han, Y. et al., 2025. Umbrella review: Factors associated with digital addiction.
Borges do Nascimento, I. J. et al., 2025. Overview of reviews on telemedicine/telehealth in mental health.
Nagata, J. M. et al., 2025. Social Media Use and Depressive Symptoms During Early Adolescence. JAMA Network Open.
